BİLGİNİN BİLİMSEL OLMA SÜRECİ
BİLİM NEDİR ?
TDK sözlüğünde bilim şöyle tanımlanıyor:
Bilim: "Evrenin ya da olayların bir bölümünü konu olarak seçen, deneysel yöntemlere ve gerçekliğe dayanarak yasalar çıkarmaya çalışan düzenli bilgi."
"Genel geçerlik ve kesinlik nitelikleri gösteren yöntemli ve dizgesel bilgi."
"Belli bir konuyu bilme isteğinden yola çıkan, belli bir ereğe yönelen bir bilgi edinme ve yöntemli araştırma süreci."
Bilim ile uğraşan bir kişinin bu tanımları yeterli bulmayacağını söylemeye gerek yoktur. Bu nedenle, bilimin eksiksiz bir tanımını yapmaya kalkışmak yerine, onu açıklamaya çalışmak daha doğru olacaktır.
TDK sözlüğünde bilim şöyle tanımlanıyor:
Bilim: "Evrenin ya da olayların bir bölümünü konu olarak seçen, deneysel yöntemlere ve gerçekliğe dayanarak yasalar çıkarmaya çalışan düzenli bilgi."
"Genel geçerlik ve kesinlik nitelikleri gösteren yöntemli ve dizgesel bilgi."
"Belli bir konuyu bilme isteğinden yola çıkan, belli bir ereğe yönelen bir bilgi edinme ve yöntemli araştırma süreci."
Bilim ile uğraşan bir kişinin bu tanımları yeterli bulmayacağını söylemeye gerek yoktur. Bu nedenle, bilimin eksiksiz bir tanımını yapmaya kalkışmak yerine, onu açıklamaya çalışmak daha doğru olacaktır.
Bilimin gücü Bilim, yüzyıllar süren bilimsel bilgi üretme sürecinde kendi niteliğini, geleneklerini ve standartlarını koymuştur. Bu süreçte, çağdaş bilimin dört önemli niteliği oluşmuştur: çeşitlilik, süreklilik, yenilik ve ayıklanma. Şimdi bunları kısaca açıklamaya çalışalım.
Çeşitlilik: Bilimsel çalışma hiç kimsenin tekelinde değildir, hiç kimsenin iznine bağlı değildir. Bilim herkese açıktır. İsteyen her kişi ya da kurum bilimsel çalışma yapabilir. Dil, din, ırk, ülke tanımaz. Böyle olduğu için, ilgilendiği konular çeşitlidir; bu konulara sınır konulamaz. Hatta bu konular sayılamaz, sınıflandırılamaz.
Süreklilik: Bilimsel bilgi üretme süreci hiçbir zaman durmaz. Krallar, imparatorlar ve hatta dinler yasaklamış olsalar bile, bilgi üretimi hiç durmamıştır; bundan sonra da durmayacaktır.
Yenilik: Bir evrim süreci içinde her gün yeni bilimsel bilgiler, yeni bilim alanları ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla, bilime, herhangi bir anda tekniğin verdiği en iyi imkânlarla gözlenebilen, denenebilen ya da var olan bilgilere dayalı olarak geçerliği kanıtlanan yeni bilgiler eklenir.
Ayıklanma: Bilimsel bilginin geçerliği ve kesinliği her an, isteyen herkes tarafından denetlenebilir. Bu denetim sürecinde, yanlış olduğu anlaşılan bilgiler kendiliğinden ayıklanır; yerine yenisi konulur.
Bilim Tarihi Nedir ?
Bilim tarihi kısaca bilimin doğuş ve gelişme öyküsüdür. Amacı nesnel bilginin ortaya çıkma, yayılma ve kullanılma koşullarını incelemektir.
Bilim çoğu kez sanıldığı gibi ilk defa ne Rönesans’tan sonra, ne de Batı dünyasında ortaya çıkmıştır. Bilim; insanlığın kafa ürünüdür. Kökleri ilkel toplumların yaşamına kadar uzanır.
Bilim tarihi kısaca bilimin doğuş ve gelişme öyküsüdür. Amacı nesnel bilginin ortaya çıkma, yayılma ve kullanılma koşullarını incelemektir.
Bilim çoğu kez sanıldığı gibi ilk defa ne Rönesans’tan sonra, ne de Batı dünyasında ortaya çıkmıştır. Bilim; insanlığın kafa ürünüdür. Kökleri ilkel toplumların yaşamına kadar uzanır.
Bilimsellik Ne Demek ?
Bilimselliğin en önemli ölçütü, çalışmanın dizgeli bir şekilde yapılmasıdır. Amaç, mevcut değişmez bilgileri belli bir yöntemle kullanarak başka değişmez bilgiler ortaya çıkarmaya çalışmaktır. Bu sayede genellenebilecek, sorun çözmede kullanılabilecek gerçek ya da gerçeğe yakın bilgi potansiyeli oluşturulur. Elde edilen bu değişmez bilgiler, başka sorunların çözümünde yeniden kullanılır.
Değişmez bilgiye ulaşmak için kullanılan her yöntem, her düşünce bilimseldir diyebiliriz. Bir olayın, bir olgunun, bir düşüncenin bilimselliğinden bahsedebilmemiz için de onun yasa olabilmesi için gerekli değişmezlik ölçütüne ne kadar uyup uymadığına bakarız. Yasalaşmış bilgiler zaten doğan olarak bilimseldir. Teorilerin bilimsel olabilmesi için, mevcut bilgi birikimi düzeyinde doğrulanabilmesi, kısmen de olsa içinde mevcut değişmezler barındırması gerekir. Teoriler kesin olarak kabul edilmiş gerçekler olmadığı için, her zaman tartışmaya açıktır ve zaman içinde tekrar tekrar doğrulanmaya gerek duyarlar.
Günümüzde, bilimde daha hızlı yol alabilmek için parça teorisi sistemini ortaya koymalıyız. Nedir bu parça teorisi? Teoriyi destekleyecek doğrulamalar, kesinlik kazanmamışsa ve genel olarak kabul göremiyorsa, o teorinin içindeki kesin değişmezleri yasalaştırabilmeliyiz. Bu aşamada,
1-mevcut teori kısmi olarak yasa olacak ya da,
2-yeni bir yasa ortaya çıkarılacak ya da,
3-mevcut teori terk edilecek ya da,
4-yeni bir teori ortaya çıkarılacaktır.
Bilimde son nokta teori değil, yasadır. Çünkü teoriler, mevcut bilgi birikimi düzeyinde doğrulanmış, kısmen kabul görmüş açıklamalardır. Gerçeklikleri kesinleşmediği sürece, teorilerin gelecekte bir gün “öyle sanılıyordu” ifadesiyle anılma ihtimalleri çok yüksektir.
* Bilim olgusaldır. Olgusal olmak demek bilimin gözlenebilir olgulara dayanması demektir.
* Bilim mantıksaldır. Araştırma sonuçlarının kendi içerisinde tutarlı olması gerekir.
* Bilim genelleyicidir. Bilim tek tek olgularla değil olgu türleriyle uğraşır.
* Bilim nesneldir (Objektif). Bilimsel bilgi, bireyin kişisel görüsünden bağımsızdır.
* Bilim eleştiricidir.
Olayları, olguları açıklamaya veya bilimsel bir problemi çözmeyi çalışırken kullandığımız yöntemdir.Bu yöntemi kullanırken,gözlem ve deneylerden faydalanırız.Ortaya attığımız iddianın başkaları tarafından test edilebilme imkanı olmalıdır.Yoksa ortaya attığınız iddia boş,anlamsız ve değersiz iddia olacaktır. Sistemli bir şekilde yapılan gözlem,deney,test,ölçme,araştırma,inceleme birer bilimsel yöntemdir.
Bilimsel Yöntem Basamakları (Nelerdir -
Nasıl Yapılır)
1.Problemin Belirlenmesi
İlgi, merak ve dikkatli gözlemler bilimsel problemlerin ortaya çıkmasına temel oluşturur. Bilimsel bir çalışmaya başlamanın ön koşulu, neyin araştırılacağının bilinmesi ve belirli bir problemin ortaya konulmasıdır.
2. Çözüm Yollarının Araştırılması
Problemi açık olarak ortaya koyduktan sonra öncelikle problemi doğuran nedenler ile problemin çözüm yollarını araştırmak ve bir hipotez ortaya koymak gerekir. Bu nedenle problemle ilgili veriler toplanır. Veriler, bu problemin çözümü için kullanılan bilgilerdir. Bu bilgiler, bilim insanının kendi gözlem ve çalışmalarının sonucu olabileceği gibi önceki araştırmacıların çalışmalarından da elde edilmiş olabilir. Bilim insanı topladığı veriler arasında ilişki kurup probleme geçici bir çözüm yolu önerir. Araştırmacı ya da bilim insanının kendi görüşlerini de ifade eden geçici çözüme hipotez (varsayım) denir.
3. Deneylerin Kurulması ve Kontrolü
Bilimsel çalışmaların en önemli aşaması, hipotezin doğruluğunun araştırılmasıdır. Bu aşamada araştırmacı özellikle kontrollü deneyler ve gözlemler yaparak hipotezi test eder. Deneyler, incelenecek olayın hangi etkenlere bağlı olduğunu anlamak için yapılır. Deneylerde kontrol grubu ve deney grubu olarak 2 grup oluşturulur. Kontrol grubu ile deney grubundan elde edilen veriler karşılaştırılır.
4. Gözlemlerin Elde Edilmesi ve Ölçümlerin Alınması
Deney sırasında gözlemler yapılır ve ölçümler alınır. Duyu organların yeterli olduğu durumlarda nitel, yeterli olmadığı durumlarda ise nicel gözlemler yapılır. Bilimsel çalışmalarda geçerli sonuçlara ulaşabilmek için olabildiğince nicel gözlemlere başvurulmalıdır. Deney sırasında bu konularda elde edilen veriler, hipotezi destekler veya çürütür. İki grup arasında belirli bir farkın olmaması durumunda hipotez çürütülmüş olur.
5. Bulguların Değerlendirilmesi ve Sonuç Çıkarma
Gözlemlerden ve deneylerden bir takım bulgular elde edilir. Gözlem ve deneyler çoğu zaman fazla bilgi edinilir. Bu bilgilerin kolayca değerlendirilmesi için sınıflandırılması gerekir. Yapılan gözlem ve deneyler tahminleri doğrularsa hipotez kuvvetlenir ve kesinlik kazanır. Gözlem ve deneyler tahminleri doğrulanmazsa hipotez çürütülür.
6. Teori ve Kanun
Sabırlı, dikkatli ve titiz bir şekilde yapılan çok sayıda gözlem ve kontrollü deney hipotezi destekliyorsa ve konuyla ilgili yeni durumları açıklayabiliyorsa hipotez, teori (kuram) halini alır. Gözlemler sonucunda belirlenen hipotezlerin ve teorilerin laboratuarda ilgili araç ve gereçlerle denenmesi gerekir. Olayı oluşturan ve oluşturduğu sanılan etkenleri kontrol altına alıp önce yalnız birinin etkisini yapmasına izin vererek meydana getirme deneyidir.
İlgi, merak ve dikkatli gözlemler bilimsel problemlerin ortaya çıkmasına temel oluşturur. Bilimsel bir çalışmaya başlamanın ön koşulu, neyin araştırılacağının bilinmesi ve belirli bir problemin ortaya konulmasıdır.
2. Çözüm Yollarının Araştırılması
Problemi açık olarak ortaya koyduktan sonra öncelikle problemi doğuran nedenler ile problemin çözüm yollarını araştırmak ve bir hipotez ortaya koymak gerekir. Bu nedenle problemle ilgili veriler toplanır. Veriler, bu problemin çözümü için kullanılan bilgilerdir. Bu bilgiler, bilim insanının kendi gözlem ve çalışmalarının sonucu olabileceği gibi önceki araştırmacıların çalışmalarından da elde edilmiş olabilir. Bilim insanı topladığı veriler arasında ilişki kurup probleme geçici bir çözüm yolu önerir. Araştırmacı ya da bilim insanının kendi görüşlerini de ifade eden geçici çözüme hipotez (varsayım) denir.
3. Deneylerin Kurulması ve Kontrolü
Bilimsel çalışmaların en önemli aşaması, hipotezin doğruluğunun araştırılmasıdır. Bu aşamada araştırmacı özellikle kontrollü deneyler ve gözlemler yaparak hipotezi test eder. Deneyler, incelenecek olayın hangi etkenlere bağlı olduğunu anlamak için yapılır. Deneylerde kontrol grubu ve deney grubu olarak 2 grup oluşturulur. Kontrol grubu ile deney grubundan elde edilen veriler karşılaştırılır.
4. Gözlemlerin Elde Edilmesi ve Ölçümlerin Alınması
Deney sırasında gözlemler yapılır ve ölçümler alınır. Duyu organların yeterli olduğu durumlarda nitel, yeterli olmadığı durumlarda ise nicel gözlemler yapılır. Bilimsel çalışmalarda geçerli sonuçlara ulaşabilmek için olabildiğince nicel gözlemlere başvurulmalıdır. Deney sırasında bu konularda elde edilen veriler, hipotezi destekler veya çürütür. İki grup arasında belirli bir farkın olmaması durumunda hipotez çürütülmüş olur.
5. Bulguların Değerlendirilmesi ve Sonuç Çıkarma
Gözlemlerden ve deneylerden bir takım bulgular elde edilir. Gözlem ve deneyler çoğu zaman fazla bilgi edinilir. Bu bilgilerin kolayca değerlendirilmesi için sınıflandırılması gerekir. Yapılan gözlem ve deneyler tahminleri doğrularsa hipotez kuvvetlenir ve kesinlik kazanır. Gözlem ve deneyler tahminleri doğrulanmazsa hipotez çürütülür.
6. Teori ve Kanun
Sabırlı, dikkatli ve titiz bir şekilde yapılan çok sayıda gözlem ve kontrollü deney hipotezi destekliyorsa ve konuyla ilgili yeni durumları açıklayabiliyorsa hipotez, teori (kuram) halini alır. Gözlemler sonucunda belirlenen hipotezlerin ve teorilerin laboratuarda ilgili araç ve gereçlerle denenmesi gerekir. Olayı oluşturan ve oluşturduğu sanılan etkenleri kontrol altına alıp önce yalnız birinin etkisini yapmasına izin vererek meydana getirme deneyidir.
- Veri Toplama
- Hipotez
- Tahmin
- Kontrollü Deney ve Deneyler
- Gerçek
